Wysoka wrażliwość: cecha czy zaburzenie? Różnicowanie i zrozumienie

Osoby wysoko wrażliwe doświadczają świata w sposób bardziej intensywny niż większość ludzi, co czyni ich niezwykle wrażliwymi na bodźce zewnętrzne. Czy jednak wysoka wrażliwość to tylko cecha osobowości, czy może bywa mylona z zaburzeniami psychicznymi? W niniejszym artykule zgłębiamy, jak różnicować wysoką wrażliwość od stanów takich jak neurotyczność, introwersja, nieśmiałość, a także zaburzeń takich jak ADHD, spektrum autyzmu, zaburzenia nastroju czy PTSD. Dowiedz się więcej o tym, jak osoby wysoko wrażliwe mogą lepiej rozumieć siebie i swoje reakcje, a także jak mogą skutecznie zarządzać swoim unikalnym sposobem odczuwania świata.

Różnicowanie wysokiej wrażliwości z zaburzeniami i cechami osobowości

Współczesne badania psychologiczne coraz częściej zwracają uwagę na różnorodność cech osobowości i ich wpływ na funkcjonowanie jednostki. Jedną z takich cech jest wysoka wrażliwość, która może być mylona z różnymi zaburzeniami psychicznymi lub innymi cechami osobowości. W artykule wyjaśnię jakie są różnice pomiędzy wysoką wrażliwością a porównywanymi zaburzeniami i cechami osobowości. Odniosę się do cech osobowości takich jak neurotyczność i introwersja oraz do psychicznego stanu jakim jest nieśmiałość, do zaburzeń neurorozwojowych jak spektrum autyzmu i ADHD oraz do zaburzeń nastroju – depresji i stanów lękowych, a także do zespołu stresu pourazowego PTSD.

Koncept wysokiej wrażliwości jest stosunkowo nowym modelem w literaturze naukowej, stąd pojawia się krytyka i zarzuty co do istnienia wysokiej wrażliwości jako podtypu osobowości, który według krytyków może być przedstawiony za pomocą istniejących miar np. introwersja i neurotyczność w ramach Wielkiej Piątki. Zarzuca się jej zbyt małą ilość badań naukowych i podważa test stworzony przez autorkę konceptu Elaine Aron. Warto zauważyć, co jest zbieżne z ideą rewolucji naukowej, że każda całkiem nowa teoria musi przejść falę negatywizmu i zarzutów zanim stanie się uznaną teorią naukową. Każdy model teoretyczny spotyka się początkowo z ostracyzmem, co jednak nie powoduje jego odrzucenia, ale skłania do dalszych badań aż stanie się nowym paradygmatem.

Czym jest wysoka wrażliwość?

Wysoka wrażliwość to cecha osobowości charakteryzująca się głębokim przetwarzaniem bodźców i informacji, co prowadzi do intensywnych reakcji emocjonalnych i fizycznych na różnorodne sytuacje. Osoby wysoko wrażliwe często doświadczają świata w sposób intensywny i mogą być bardziej wrażliwe na subtelne bodźce, takie jak dźwięki, zapachy, światło, tekstury czy nastroje innych ludzi. Cechami charakterystycznymi dla osób wysoko wrażliwych jest głębokie przetwarzanie informacji, emocjonalna reaktywność, wrażliwość na bodźce, empatia i intuicja, potrzeba samotności oraz wrażliwość na subtelne zmiany. Wysoka wrażliwość nie jest zaburzeniem, lecz normalną cechą osobowości, która występuje u około 15-20% populacji. Autorką konceptu wysokiej wrażliwości jest Elaine N. Aron, amerykańska psycholog i autorka licznych badań klinicznych. Aron szczególnie podkreśla wrażliwość na przetwarzanie sensoryczne, specyficzną cechę układu nerwowego jako główną właściwość wysokiej wrażliwości.

Kurs online: Jak radzić sobie z emocjami? Technika uwalniania

Wysoka wrażliwość nie jest tożsama ani z introwersją, ani z neurotycznością

Neurotyczność to cecha osobowości, która odnosi się do tendencji do doświadczania negatywnych emocji, takich jak lęk, smutek, złość czy wstyd. Osoby z wysokim poziomem neurotyczności mogą być bardziej podatne na stres i mają tendencję do przeżywania trudnych emocji w intensywny sposób. Ludzie o wysokim poziomie neurotyczności mogą być bardziej wrażliwi na krytykę, mają trudności w radzeniu sobie z niepewnością i często martwią się o przyszłość. W związku z tym mogą częściej doświadczać zaburzeń nastroju, takich jak depresja czy lęk.

Introwersja to cecha osobowości charakteryzująca się skłonnością do skupiania się na własnych myślach i uczuciach, zamiast na bodźcach zewnętrznych. Osoby introwertyczne często czerpią energię z samotności lub z ograniczonych interakcji społecznych i mogą preferować spokojne, ciche środowiska. Kluczowe cechy osób introwertycznych to preferowanie samotności, refleksyjność, ostrożność w działaniu, preferencja do głębokich rozmów i mniejsze potrzeby społeczne. Warto zaznaczyć, że introwersja nie oznacza braku umiejętności społecznych. Introwertycy mogą być bardzo dobrzy w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji, choć mogą preferować mniejsze grono bliskich przyjaciół zamiast szerokiego kręgu znajomych.

Wysoka wrażliwość jest odrębną cecha, choć silnie skorelowaną z neurotycznością i introwersją. Osoby wysoko wrażliwe mogą, ale nie muszą być neurotyczne. Choć osoby wysoko wrażliwe mogą być bardziej podatne na negatywne bodźce, wysoka wrażliwość nie jest jednoznaczna z neurotyzmem. WWO mogą doświadczać zarówno pozytywnych, jak i negatywnych emocji intensywnie.

 W sumie 70 procent osób wysoko wrażliwych wykazuje skłonność do społecznej „introwersji”, co nie oznacza, że WWO nie lubią ludzi czy ich unikają. Zazwyczaj wolą mieć kilka bliskich relacji niż duży krąg luźnych znajomych, a huczne przyjęcia i masowe imprezy nie sprawiają ci przyjemności. Z drugiej strony nawet najbardziej introwertyczna osoba czasem bywa ekstrawertyczna, dobrze czując się w towarzystwie obcych albo w tłumie, podobnie jak największy ekstrawertyk czasem bywa introwertykiem. W psychologii coraz częściej używa się terminu ambiwertyzmu.

Zobacz również: Potencjał osób wysoko wrażliwych – odkrywanie niewykorzystanych możliwości

Introwertycy także są istotami społecznymi. Co ciekawe, ich dobre samopoczucie jest w jeszcze większym stopniu zależne od relacji społecznych niż samopoczucie ekstrawertyków – z tą różnicą,  że introwertykom zależy bardziej na jakości niż na ilości. Poza tym, wysoka wrażliwość odnosi się do głębokości przetwarzania informacji i reaktywności na bodźce, podczas gdy introwersja odnosi się do preferencji spędzania czasu w samotności lub w małych grupach.

Kiedy wysoka wrażliwość określana jest nieśmiałością

Większość ludzi myli wrażliwość z nieśmiałością.  Nieśmiałość to uczucie dyskomfortu lub lęku w sytuacjach społecznych, które może prowadzić do unikania kontaktów społecznych i trudności w nawiązywaniu relacji z innymi ludźmi.

Onieśmielenie to taki lęk, że nie spodobamy się innym lub nas nie zaakceptują. Zatem jest to reakcja na określoną sytuację. To pewien stan, a nie stale obecna cecha. Nieśmiałość, nawet chroniczna, w porównaniu do wysokiej wrażliwości zazwyczaj nie jest dziedziczona.  Często wynika z doświadczeń życiowych, takich jak negatywne interakcje społeczne lub brak pewności siebie. Jednakże u niektórych osób wysoko wrażliwych chroniczna nieśmiałość może się rozwinąć, co nie oznacza, że będzie przejawiać się u wszystkich wrażliwców.

Co stanowi o podobieństwach to, że osoby wysoko wrażliwe i nieśmiałe mogą silnie reagować na bodźce zewnętrzne, choć przyczyny tych reakcji są różne. Obie grupy mogą potrzebować czasu na regenerację po intensywnych interakcjach społecznych, choć osoby wysoko wrażliwe mogą potrzebować tego ze względu na sensoryczne przeciążenie, a osoby nieśmiałe ze względu na lęk społeczny.

Różnice wynikają z tego, że wysoka wrażliwość jest cechą osobowości, podczas gdy nieśmiałość jest bardziej związana z lękiem społecznym i może być wynikiem doświadczeń życiowych. Wysoka wrażliwość wiąże się z intensywną reaktywnością sensoryczną i emocjonalną, podczas gdy nieśmiałość głównie wpływa na interakcje społeczne i może prowadzić do unikania kontaktów społecznych. Osoby wysoko wrażliwe mogą dobrze funkcjonować, jeśli zarządzają swoim otoczeniem i bodźcami, podczas gdy osoby nieśmiałe mogą potrzebować wsparcia w budowaniu pewności siebie i umiejętności społecznych.

Wysoka wrażliwość a zaburzenia nastroju

Jednym z głównych wyzwań związanych z wysoką wrażliwością jest jej różnicowanie od zaburzeń psychicznych, takich jak lęk, depresja czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD). Oto kilka kluczowych różnic:

Reaktywność a patologia: Wysoka wrażliwość charakteryzuje się naturalną reakcją na bodźce, podczas gdy zaburzenia psychiczne często wiążą się z patologicznie nasilonymi reakcjami, które mogą prowadzić do znacznego cierpienia i dysfunkcji.

Adaptacyjność: Osoby wysoko wrażliwe mogą doświadczać intensywnych emocji, ale potrafią się do nich dostosować i funkcjonować normalnie w codziennym życiu. W przypadku zaburzeń psychicznych, adaptacyjność jest zazwyczaj ograniczona.

Czas trwania objawów: Wysoka wrażliwość jest cechą trwałą, która występuje od dzieciństwa. Zaburzenia psychiczne mogą pojawić się w różnych momentach życia, często jako odpowiedź na stresujące wydarzenia.

U osób wysoko wrażliwych wykazano genetycznie uwarunkowane obniżenie ogólnego poziomu serotoniny, który dodatkowo spada pod wpływem stresu. Tłumaczy to większą podatność na zaburzenia depresyjne i lękowe. Jednakże nie oznacza, że osobami dotkniętymi zaburzeniami depresyjnymi czy lękowymi są tylko osoby wysoko wrażliwe. Praktycznie każdy niezależnie od stopnia swojej wrażliwości może zachorować i mierzyć się z trudnościami natury psychicznej.

Wysoka wrażliwość a PTSD

Zespół Stresu Pourazowego (PTSD) to zaburzenie psychiczne wynikające z przeżycia lub bycia świadkiem traumatycznego wydarzenia, które wywołuje intensywne, niepokojące wspomnienia, koszmary i silne reakcje emocjonalne na przypomnienia o traumie. Typowe objawy PTSD to flashbacki (powtórne przeżywanie traumy), koszmary i problemy ze snem, unikanie sytuacji przypominających traumę, zwiększona czujność i drażliwość, trudności z koncentracją i pamięcią, poczucie odrętwienia emocjonalnego.

PTSD może znacząco wpłynąć na codzienne życie, prowadząc do problemów w pracy, w relacjach międzyludzkich oraz ogólnego pogorszenia jakości życia.

Zarówno osoby wysoko wrażliwe, jak i te z PTSD mogą być bardziej podatne na intensywne reakcje na bodźce zewnętrzne. Różnice wynikają z tego, że wysoka wrażliwość jest wrodzoną cechą osobowości, natomiast PTSD jest wynikiem przeżycia traumatycznego wydarzenia. PTSD wymaga leczenia (psychoterapia – zalecane EMDR, farmakoterapia), a wysoka wrażliwość nie będąc zaburzeniem nie wymaga leczenia. PTSD wiąże się z bardzo specyficznymi objawami związanymi z traumą, takimi jak flashbacki i unikanie, które mogą poważnie zaburzać codzienne funkcjonowanie. Wysoka wrażliwość nie jest zaburzeniem i może prowadzić do pozytywnych aspektów, takich jak wysoka empatia i głębokość przetwarzania.

Warto dodać, że osoby wysoko wrażliwe wychowujące się w dysfunkcyjnych rodzinach będą bardziej narażone na doświadczanie traumy relacyjnej niż pozostałe osoby.

Wysoka wrażliwość a zaburzenia neurorozwojowe

Dyskomfort związany z doznaniami zmysłowymi może być objawem zaburzenia wynikającego z problemu z przetwarzaniem danych zmysłowych, a nie z nadzwyczajnej głębi takiego przetwarzania specyficznej dla WWO. Przykładowo osoby ze spektrum autyzmu czasem skarżą się na przeciążenie sensoryczne, ale kiedy indziej reagują niedostatecznie. Mają trudność z ustaleniem na co zwracać uwagę, a co ignorować. Dla osób w spektrum wzór na dywanie może być równie istotny jak twarz rozmówcy. Zazwyczaj koncentrują się na nieistotnych szczegółach, podczas gdy WWO zauważają subtelne detale mimiki, które są przydatne w interakcjach społecznych.

Spektrum zaburzeń autystycznych to szeroki zakres zaburzeń neurorozwojowych charakteryzujących się trudnościami w komunikacji społecznej, występowaniem powtarzalnych wzorców zachowań i zainteresowań oraz zakłóceniami sfery sensorycznego przetwarzania (nadwrażliwość lub niewrażliwość czy nietypowe reakcje na bodźce sensoryczne).Typowa dla osób ze spektrum autyzmu jest tzw. triada autystyczna, którą stanowią nieprawidłowości w rozwoju społecznym, deficyty i dysfunkcje w komunikacji oraz sztywne wzorce (specjalne zainteresowania, rytuały, brak elastyczności). Występowanie triady autystycznej jest typowe dla osób w spektrum, a nie występuje u osób wysoko wrażliwych.  Osoby w spektrum mogą być wysoko wrażliwe, natomiast nie wszystkie osoby wysoko wrażliwe są w spektrum.

ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi to zaburzenie neurorozwojowe, które charakteryzuje się utrzymującymi się wzorcami nieuważności i/lub nadpobudliwości-impulsywności, które zakłócają funkcjonowanie lub rozwój. ADHD jest zazwyczaj diagnozowane w dzieciństwie, ale objawy mogą utrzymywać się do dorosłości. Kluczowe cechy ADHD to nieuważność, nadpobudliwość i impulsywność. Osoby z wysoką wrażliwością zazwyczaj cieszą się dobra koncentracją uwagi w przeciwieństwie do osób z ADHD. Osoby z ADHD z reguły przejawiają problemy z kończeniem zadań i łatwo zapominają o obowiązkach, podczas gdy wysokowrażliwcy są sumienni i stawiają na wysokie standardy realizowanych zadań. U osób z ADHD występuje potrzeba poszukiwania stymulacji i częstej zmiany aktywności. Natomiast WWO unikają nadmiaru bodźców. Poniżej prezentuję zestawienie porównujące osoby wysoko wrażliwe z osobami w spektrum i ADHD.

Chociaż osoby wysoko wrażliwe, osoby ze spektrum autyzmu i osoby z ADHD mogą mieć pewne wspólne cechy, istnieją istotne różnice, które wpływają na sposób ich funkcjonowania. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe dla odpowiedniego wsparcia i interwencji, które mogą poprawić jakość życia każdej z tych grup.

Podsumowanie

Podsumowując, wysoka wrażliwość jest unikalną cechą osobowości, która choć może wykazywać pewne podobieństwa do cech takich jak introwersja czy neurotyczność oraz do różnych zaburzeń psychicznych, stanowi odrębną jakość. Zrozumienie różnic między wysoką wrażliwością a innymi zaburzeniami i cechami osobowości jest kluczowe, by osoby wysoko wrażliwe mogły efektywnie zarządzać swoim życiem i relacjami. Artykuł podkreśla także potrzebę dalszych badań nad tą cechą, co umożliwi lepsze wsparcie i zrozumienie osób wysoko wrażliwych. Uświadamianie sobie, że wysoka wrażliwość nie jest zaburzeniem, lecz normalną i zdrową cechą osobowości, może prowadzić do bardziej empatycznego podejścia w społeczeństwie i lepszego akceptowania różnorodności ludzkiego doświadczenia.

Jeśli podejrzewasz, że jesteś osobą wysoko wrażliwą, to warto wykluczyć inne deficyty czy zaburzenia oraz poznać swoje cechy osobowości. W tym celu zachęcam do skorzystania z usług specjalisty, najlepiej psychologa diagnosty. Wsparcie dla osób wysoko wrażliwych różni się od tego, które jest zalecane przy zaburzeniach nastroju, neurorozwojowych czy traum i PTSD.

Źródła:

1. Aron, E. N. (1997). The Highly Sensitive Person: How to Thrive When the World Overwhelms You. New York: Broadway Books.
2. Ben-Sasson, A., Hen, L., Fluss, R., Cermak, S. A., Engel-Yeger, B., & Gal, E. (2009). A meta-analysis of sensory modulation symptoms in individuals with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 39(1), 1-11.
3. Mahone, E. M., & Schneider, H. E. (2012). Assessment of attention-deficit/hyperactivity disorder in young children. Infants & Young Children, 25(1), 1-12.
4. Acevedo, B. P., Aron, E. N., Aron, A., Sangster, M. D., Collins, N., & Brown, L. L. (2014). The highly sensitive brain: an fMRI study of sensory processing sensitivity and response to others’ emotions. Brain and Behavior, 4(4), 580-594.
5. Berthoz, S., & Hill, E. L. (2005). The validity of using self-reports to assess emotion regulation abilities in adults with autism spectrum disorder. European Psychiatry, 20(3), 291-298.
6. Barkley, R. A. (1997). ADHD and the Nature of Self-Control. New York: Guilford Press.
7. Aron, E. N., & Aron, A. (1997). Sensory-processing sensitivity and its relation to introversion and emotionality. Journal of Personality and Social Psychology, 73(2), 345.
8. Wing, L. (1981). Asperger’s syndrome: a clinical account. Psychological Medicine, 11(1), 115-129.
9. Kofler, M. J., Rapport, M. D., Sarver, D. E., Raiker, J. S., Orban, S. A., & Friedman, L. M. (2010). Reaction time variability in ADHD: a meta-analytic review of 319 studies. Clinical Psychology Review, 33(3), 387-399.
10. Pluess, M. (2015). Individual differences in environmental sensitivity. Child Development Perspectives, 9(3), 138-143.
11. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.
12. Barkley, R. A. (2006). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosis and Treatment. New York: Guilford Press.
13. Aron, E. N., & Aron, A. (1997). Sensory-processing sensitivity and its relation to introversion and emotionality. Journal of Personality and Social Psychology, 73(2), 345-368.
14. Courchesne, E., & Pierce, K. (2005). Why the frontal cortex in autism might be talking only to itself: local over-connectivity but long-distance disconnection. Current Opinion in Neurobiology, 15(2), 225-230.
15. Tannock, R., & Brown, T. E. (2000). Attention-deficit disorders with learning disorders in children and adolescents. Attention-deficit Disorders and Comorbidities in Children, Adolescents, and Adults, 231-295.
16. Aron, E. N. (1996). The Highly Sensitive Person. New York: Broadway Books.
17. Frith, U. (2003). Autism: Explaining the Enigma. Oxford: Blackwell Publishing.
18. Barkley, R. A. (2006). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosis and Treatment. New York: Guilford Press.
19. Aron, E. N., & Aron, A. (1997). Sensory-processing sensitivity and its relation to introversion and emotionality. Journal of Personality and Social Psychology, 73(2), 345-368.
20. Kanner, L. (1943). Autistic disturbances of affective contact. Nervous Child, 2, 217-250.
21. Zentall, S. S. (2005). Contributors to the social goals and outcomes of students with ADHD. Handbook of Attention Deficit Hyperactivity Disorder, 213-238.
22. Acevedo, B. P., Aron, E. N., Aron, A., Sangster, M. D., Collins, N., & Brown, L. L. (2014). The highly sensitive brain: an fMRI study of sensory processing sensitivity and response to others’ emotions. Brain and Behavior, 4(4), 580-594.
23. Kanner, L. (1943). Autistic disturbances of affective contact. Nervous Child, 2, 217-250.

O autorce

Anna Dobosz – psycholog, psychotraumatolog, terapeuta i coach. Prowadzi pozytywną psychoterapię integracyjną, w której skutecznie łączy różne nurty terapii, między innymi TSR, CBT, RTZ, Logoterapia, EMDR. W sposób szczególny wspiera osoby wysoko wrażliwe.

Wróć do strony głównej Osoby wysoko wrażliwe