Czym jest terapia skoncentrowana na rozwiązaniach TSR?

Czy psychoterapia musi trwać długo i zawsze wiązać się z powracaniem do przeszłości? Otóż nie! Z tego artykułu dowiesz się czym jest terapia skoncentrowana na rozwiązaniach, kiedy może być stosowana, jak długo trwa, jakie są jej podstawowe założenia, jej metody realizacji zmian, skuteczność i ograniczenia. Poznaj moc filarów tego nurtu, czyli: jeśli coś działa – rób tego więcej, jeśli coś nie działa – rób coś innego. Jeśli coś się nie zepsuło, nie naprawiaj tego.

„Pacjenci znają rozwiązania swoich problemów. Oni tylko nie wiedzą, że je znają”

Milton Erickson

Zawartość artykułu:

1. Czym jest TSR?
2. Główne założenia terapii
3. Zasady terapii (filozofia centralna)
4. Ile czasu trwa terapia?
5. Zalety terapii
6. Jak wygląda sesja terapii?
7. Skuteczność terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach
8. Ograniczenia psychoterapii TSR
9. Metoda TSR online

Czym jest terapia skoncentrowana na rozwiązaniach?

Terapia TSR (ang. Solution Focused Brief Therapy) jest nurtem terapii krótkoterminowej. Koncentruje się na realizacji celów klienta bez potrzeby analizowania jego przeszłości oraz przyczyn aktualnej sytuacji życiowej. W podejściu skoncentrowanym na rozwiązaniu podstawowym założeniem jest to, że klient posiada odpowiednie zasoby do osiągnięcia celu. Ten typ terapii skupia się na silnych stronach i zasobach, zamiast analizy deficytów i źródeł różnych problemów w historii klienta.

Model terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach zakłada, że Klient jest ekspertem od swojego życia i to właśnie on posiada niezbędne narzędzia, wiedzę, mocne strony i zasoby do uporania się z problemem i osiągnięcia celu. Między klientem, a terapeutą nawiązywana jest relacja partnerska, w której terapeuta wspiera i pomaga w odnalezieniu właściwej drogi. W podejściu TSR równorzędny charakter relacji dodaje pewności siebie i wzmacnia osobę korzystającą z terapii.

Kolejnym ważnym założeniem jest brak „wadliwości” klienta. W związku z tym, osoba korzystająca z wsparcia, określana jest mianem klienta, a nie pacjenta (osoby chorej z deficytami).

Nurt ten umożliwia realizację terapii indywidualnej oraz grupowej. Sesje mogą odbywać się stacjonarnie w gabinecie lub zdalnie w formie psychoterapii online.

Główne założenia terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach stosuje następujące założenia:

• pacjent (a właściwie klient) jest znawcą swego życia i potrzebuje tylko wsparcia
• skupianie się na pozytywach, teraźniejszości i przyszłości, a nie na porażkach i trudnej przeszłości
• budowanie wizji na przyszłość i stawianie sobie konkretnych celów i możliwości
• zwrócenie uwagi, że problematyczna rzeczywistość w niektórych momentach nie jest taka zła, a lepsze momenty mogą sugerować rozwiązanie problemu
• małe zmiany wywołują duże zmiany
• patrzenie na problem z kilku perspektyw

Model skoncentrowany na rozwiązaniu zakłada, że skupianie się wyłącznie na problemach nie jest skutecznym sposobem ich rozwiązywania. Zamiast tego kieruje się do domyślnych wzorców rozwiązań klientów. Ocenia je pod kątem skuteczności i modyfikuje lub zastępuje je skutecznymi metodami rozwiązywania różnych problemów.

Zasady terapii TSR (filozofia centralna)

Filozofia centralna TSR, którą kierują się terapeuci stosujący to podejście bazuje na 3 podstawowych zasadach:

• jeśli coś działa, rób tego więcej
• jeśli coś nie działa, nie rób tego więcej. Rób coś innego
• jeśli coś się nie zepsuło, nie naprawiaj tego

Zasady te wywodzą się z faktu, że każdy jest inny, więc należy skupiać się na tym, co jest właściwe dla konkretnego pacjenta. Według pierwszej zasady filozofii centralnej TSR, jeśli dane podejście psychoterapeutyczne sprawdza się u klienta, to niezależnie od przyczyn, jest to skuteczne i warto to kontynuować. Druga zasada mówi, że jeśli coś dla danego klienta nie jest skuteczne, to kontynuacja schematu nie ma sensu. W takim wypadku trzeba szukać innych rozwiązań i podejść. Zgodnie z trzecią zasadą, nie powinno się komplikować i naprawiać niczego na siłę.

Powyższe trzy zasady filozofii centralnej mogą się wydawać oczywiste. Jednak najczęściej w życiu codziennym oraz w przypadku wielu innych podejść terapeutycznych, w wielu przypadkach nie są stosowane. Stanowią jeden z filarów stanowiących o skuteczności tego podejścia.

Twórcy nurtu Steve de Shazer oraz Insoo Kim Berg

Początek tego nurtu psychoterapeutycznego sięga lat 70-tych ubiegłego wieku. Jego autorami są Steve de Shazer oraz Insoo Kim Berg, którzy inspirując się między innymi dorobkiem M. H. Ericksona rozwijali założenia nowatorskiego podejścia w Centrum Terapii Krótkoterminowej w Milwaukee (Brief Family Therapy Center) w Stanach Zjednoczonych. Bazowali również na metodach pracy stosowanych w Mental Research Institute w Palo Alto (USA).

De Shazer i Berg dostrzegli możliwość szybszego złagodzenia negatywnych objawów w nowej formie terapii, która kładła nacisk na szybkie, konkretne rozwiązywanie, a nie na ciągłą dyskusję o samym problemie.

W Polsce wśród terapeutów podejście skoncentrowane na rozwiązaniach znane jest od lat 90-tych.

Ile czasu trwa terapia?

Jest to terapia krótkoterminowa w ramach której rozwiązanie problemu dokonuje się zazwyczaj w relatywnie krótkim czasie – do 10 spotkań. Celem tego rodzaju terapii jest jak najszybsze znalezienie i wdrożenie rozwiązania, aby zminimalizować czas spędzony na pracy terapeutycznej i czas spędzony na zmaganiach i cierpieniu.

Sesje pracy z klientem mogą odbywać się w ramach kontaktu bezpośredniego w gabinecie lub zdalnie w formie sesji online (np. przez Skype).

Dla kogo jest terapia TSR?

Kiedy można stosować tę metodę? Jako terapia krótkoterminowa może być stosowana między innymi w przypadkach:

• osób cierpiących na niską samoocenę
• osób pragnących zmienić swój sposób funkcjonowania w wybranym obszarze
• trudności w relacjach z otoczeniem
• trudności w relacjach małżeńskich (terapia par i małżeństw)
• depresji
• leczenia nerwic
• zaburzeń nastroju
• pacjentów będących ofiarami lub sprawcami przemocy domowej
• osób uzależnionych (np. od alkoholu, narkotyków, hazardu)
• próby poradzenia sobie z traumą, np. spowodowaną chorobą lub utratą bliskiej osoby

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach jest stosowana nie tylko w ramach psychoterapii, ale również w zakresie psychoedukacji, wychowywania dzieci, biznesie i doradztwie zawodowym.

Zalety terapii

Terapia krótkoterminowa skoncentrowana na rozwiązaniach ma wiele zalet i zastosowań. Jako główne zalety można wymienić:

• brak konieczności analizowania przeszłości
• rezygnacja z poglądu, że na terapię przychodzi osoba chora lub zaburzona
• rezygnacja z etykietowania i przypisywania różnego rodzaju łatek, do których przywiązują się pacjenci w tradycyjnej terapii
• szybkość terapii, dzięki skupieniu się na najskuteczniejszych rozwiązaniach zamiast problemach
• skupienie na chwili obecnej i przyszłości
• praca na zasobach klienta (posiada on niezbędne zasoby, umiejętności, swoje mocne strony i talenty)
• budowanie poczucia wartości i odkrywanie własnych potencjałów
• brak przerzucania rozwiązania na terapeutę, gdyż to klient jest ekspertem od własnych problemów. Terapeuta zaś towarzyszy na drodze pracy i zmiany
• postrzeganie siebie jako wystarczająco kompetentnego do uporania się z problemem
• transformowanie wad i słabości na zalety i silne strony
• równorzędna relacja partnerska między psychoterapeutą i uczestnikiem w procesie terapii
• dokonywanie zmian poprzez pozytywne wzmocnienie i budowanie poczucia wartości
• akceptacja indywidualnego i subiektywnego podejścia do świata

Relacje terapeutyczne

Model terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach wyróżnia następujące trzy rodzaje relacji między klientem a terapeutą:

• relacja goszczenia – dotyczy klientów, którzy pomimo zgłoszenia się na terapię, nie uważają aby dotyczył ich dany problem. Zazwyczaj korzystają z pomocy psychologa lub psychoterapeuty na prośbę bliskiej osoby (np. żony, męża, rodziców).
• relacja narzekania – dotyczy osób świadomych swoich problemów, jednocześnie upatrujących ich źródeł w świecie zewnętrznym, a nie w sobie. W tym typie relacji, pacjent uważa, że rozwiązanie dla swojego przypadku jest uzależnione od zmian u innych osób lub otoczenia (np. żona oczekująca zmian u swojego męża lub odwrotnie).
• relacja współpracy – jest to najskuteczniejszy typ relacji między klientem a psychoterapeutą, w którym klient nie tylko jest świadomy występowania problemu, ale również wie, że jego rozwiązanie zależy od niego samego. W tej relacji, oboje poszukują różnych skutecznych metod pracy, rozwiązania i osiągnięcia założonego celu.

W każdym z powyższych typów relacji terapeuta towarzyszy klientowi, jednak w przypadku relacji współpracy można oczekiwać największych zmian i sukcesów.

Jak wygląda sesja terapii?

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach odbywa się w formie rozmowy klienta z terapeutą, koncentrującej się na teraźniejszości i przyszłości (brak powracania do historii i szukania źródeł trudności w minionych okresach). W trakcie spotkania należy skupić się na potrzebach, celach, możliwościach, zasobach, silnych stronach. Stosując zasadę, że to klient zna siebie najlepiej, określenie celu (główny temat terapii) i wybór drogi dotarcia do niego, należy właśnie do pacjenta. Rolą terapeuty jest towarzyszenie i wspieranie.

Terapia wymaga zazwyczaj od kilu do kilkunastu (najczęściej do 10) sesji, a pojedyncze spotkanie twa około 50 minut. Pacjent decyduje, kiedy psychoterapia powinna się skończyć.

Rola terapeuty

Terapeuta jest odpowiedzialny za zbudowanie równorzędnej relacji partnerskiej i wspieranie osoby, która zgłosiła się na terapię. Pomaga odnaleźć silne strony, potencjał, możliwości, zasoby i ułatwia określenie drogi do sukcesu. Rolą terapeutów terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach, nie jest dawanie gotowych rozwiązań oraz analizowanie źródeł problemów w przeszłości. Terapeuta TSR uświadamia klientowi, że posiada on wszelkie niezbędne zasoby i wiedzę do rozwiązania swojego problemu – jest najlepszym znawcą siebie samego. To klient wyznacza cele terapii i współpracując z terapeutą dąży do ich realizacji.

Techniki, metody i narzędzia

Zobacz techniki i metody stosowane w terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach. Psychoterapeuta TSR stosuje bardzo często: przeformułowanie, pytanie o cud, pytania o wyjątki, skalowanie, czy zakładanie zmiany.

Dodatkowo, podejście skoncentrowane na rozwiązaniach opiera się na założeniu, że klienci mają pewien poziom motywacji do pokonania swojego problemu lub problemów i znalezienia rozwiązań poprawiających jakość życia. Motywacja jest istotnym elementem tego podejścia.

Skuteczność terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach

Liczne badania i metaanalizy badań pokazują, że podejście to jest równie skuteczne, jak inne podejścia terapeutyczne (np. terapia poznawczo-behawioralna, systemowa, Gestalt, itp.), z tą różnicą, że w przypadku TSR zmiana może dokonać się stosunkowo szybciej.

Twórcy nurtu od początku swoich prac nad rozwojem tego podejścia, opierali je na analizie empirycznej stosowanych oddziaływań. Jest zatem podejściem opartym na dowodach już od momentu swojego powstawania.

Skuteczność tego rodzaju terapii powoduje, że jej narzędzia mają również zastosowanie w innych obszarach pracy z człowiekiem, takich jak wychowanie, edukacja, czy biznes.

Ograniczenia psychoterapii TSR

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach TSR skupia się na teraźniejszości i przyszłości, bez wnikania w przeszłość. Posiada wysoką skuteczność, jednak może się okazać niewystarczająca, gdy źródło poważnego problemu leży w przeszłości. W takiej sytuacji terapeuta powinien zasugerować zastosowanie podejścia terapeutycznego, w którym analizowana jest przeszłość.

Dziedziną, w której ogólnie nie zaleca się stosowania podejścia TSR, są bardziej złożone problemy zdrowia psychicznego, takie jak schizofrenia lub poważne zaburzenia depresyjne. Podejście skoncentrowane na rozwiązaniach, tak jak każde inne ma swoje wady i ograniczenia.

Poniżej niektóre z nich:

• Ryzyko skupienia się klientów na problemach, które według terapeuty są problemami drugorzędnymi. Terapeuta może mieć przekonanie, że rzeczywisty problem leży gdzie indziej, lecz zgodnie z filozofią tego nurtu, to klient zna siebie najlepiej i to on decyduje nad czym chce pracować i jaki ma być temat omawiany w trakcie spotkań.
• Skupienie się na szybkich rozwiązaniach może pominąć niektóre ważne kwestie leżące u podstaw danego przypadku.
• Nie jest odpowiednim nurtem dla klientów z poważnymi zaburzeniami zdrowia psychicznego.

Podobieństwo do psychologii pozytywnej

Co ma wspólnego z psychologią pozytywną?

• Zarówno TSR, jak i psychologia pozytywna skupiają się na pozytywach, stanowiących podstawę do wprowadzania pozytywnych zmian w życiu klienta.
• W obu nurtach jednostka jest uważana za kompletną, zdolną i „wystarczającą” do pozytywnych transformacji.
• Klient / pacjent jest najlepszym adwokatem w swoich problemach i celach.

Dowiedz się więcej o psychoterapii pozytywnej bazującej na założeniach i teorii psychologii pozytywnej. W wielu aspektach podejście to posiada części wspólne z coachingiem.

Terapia indywidualna i grupowa

Podejście to może być z powodzeniem stosowane do prowadzenia terapii indywidualnej i grupowej. Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach stawia uporanie się z problemem na pierwszym planie rozmowy i może być szczególnie przydatna dla klientów, którzy nie cierpią na poważne problemy zdrowia psychicznego. Potrzebują jednak pomocy w rozwiązaniu konkretnego zagadnienia. Zamiast spędzać lata w procesie terapii, TSR pozwala takim klientom znaleźć odpowiednią drogę i szybko uzyskać wyniki w ramach terapii indywidualnej lub grupowej.

Szkolenia i stowarzyszenia terapeutów

W Polsce istnieją między innymi następujące stowarzyszenia zrzeszające certyfikowanych terapeutów pracujących w tym nurcie: PSTTSR, PTPSR, CTSR.

Instytucje te określają zasady certyfikacji terapeutów oraz organizują odpowiednie szkolenia TSR.

Literatura TSR – zapoznaj się z listą najlepszych książek dotyczących terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach.

Metoda TSR online

Psychoterapia z wykorzystaniem nurtu skoncentrowanego na rozwiązaniach, może być realizowana nie tylko w formie kontaktu bezpośredniego w gabinecie terapeutycznym. Może odbywać się również z powodzeniem zdalnie jako terapia online. W dzisiejszych czasach terapie online stały się na tyle powszechne, że różnice w skuteczności form tradycyjnych oraz zdalnych się zacierają. Oprócz wysokiej skuteczności, psychoterapia TSR online ma liczne zalety, do których można zaliczyć chociażby:

• Możliwość prowadzenia sesji z dowolnego miejsca
• Brak konieczności dojazdu do gabinetu
• Większa swoboda osoby korzystającej z terapii

Sesje online i stacjonarne

Zapraszam do współpracy jeśli zainteresował Cię ten rodzaj terapii. W swojej praktyce, oprócz TSR, stosuję i łączę skutecznie również inne nurty i narzędzia terapeutyczne, między innymi:

• Psychoterapia pozytywna (terapia zgodna z zasadami psychologii pozytywnej)
• Psychoterapia egzystencjalna Logoterapia
• Racjonalna terapia zachowania RTZ
• Coaching

Współpracować ze mną możesz w gabinecie w Szczecinie lub zdalnie online za pomocą Skype.

Anna Dobosz

Psycholog, psychotraumatolog i coach

TAGI: cele terapii, zasady i filozofia terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach, filozofia centralna, centrum terapii krótkoterminowej, terapeutyczne wykorzystanie zasobów klienta, podstawowe założenia TSR.